Ο Εθνικός δρυμός Οίτης

Ο ορεινός όγκος της Οίτης αποτελεί αναπόσπαστο μέρος και τμήμα του ορεινού συγκροτήματος των βουνών της Στερεάς, τόσο γεωμορφολογικά όσο και ιστορικά.

Είναι πολύ στενή η σχέση, που συνδέει την άγρια ζωή στην ευρύτερη περιοχή του συγκροτήματος, που αποτελείται από τα Βαρδούσια, τη Γκιώνα, την Οίτη, το Καλλίδρομο ακόμα και τον Παρνασσό και βρίσκονται σε άμεση σύνδεση με την οροσειρά της Πίνδου.

Η Οίτη βρίσκεται στα όρια της Φθιώτιδας και της Φωκίδας και η ψηλότερη κορυφή της είναι ο Πύργος (2.152 μ.).

Η εικόνα του βουνού από τη βόρεια πλευρά, όπου το βουνό καταλήγει στην κοιλάδα του Σπερχειού, εντυπωσιάζει με τις απότομες πλαγιές του και τους κατακόρυφους βράχους, που δημιουργούν εντυπωσιακούς καταρράκτες. Η δημιουργία τους είναι αποτέλεσμα ρηγμάτων και βίαιων μεταβολών, που συντελέστηκαν στην κοιλάδα με την πάροδο του χρόνου. 

Εντυπωσιακός, ο μεγαλύτερος καταρράκτης της Στερεάς Ελλάδας, ο Κρεμαστός, πάνω από τις Κομποτάδες στο Στενοβούνι, ξεπερνάει τα 100 μέτρα.

Σε αυτή, επίσης, την πλευρά τα μεγαλειώδη φαράγγια έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον και την περιέργεια πολλών καταρριχητών και έχουν γίνει παγκοσμίως γνωστά. Εντυπωσιακά φαράγγια, όπως του Γοργοποτάμου, του Κάκαβου, του Καμαριώτη, του Ροδοκάλου και του Γερακάρη είναι σηματοδοτημένα και κατάλληλα «καρφωμένα» για καταρρίχηση. 

Το επικρατέστερο πέτρωμα είναι ο ασβεστόλιθος και για αυτό η περιοχή είναι διάσπαρτη από καρστικούς σχηματισμούς. Χαρακτηριστική είναι η σπηλαιο- εκκλησία της Αγίας Ιερουσαλήμ (Αρσαλή για τους ντόπιους) κάτω από την κορφή Ψηλαϊνός, κοντά στην Υπάτη και το Αργυροχώρι.

Ανατολικότερα, κοντά στα Λουτρά Υπάτης και τις Μεξιάτες, βρίσκεται η Φουρνοσπηλιά, με ενδείξεις χρήσης από την νεολιθική εποχή ακόμη και σαν ιερό. Στις Αγιοσπηλιές ή  Αη-σπηλιές πάνω από τις Μεξιάτες και στις Γραμμένες Σπηλιές, πάνω από τις Κομποτάδες διασώζονται αγιογραφίες, που επιβεβαιώνουν τη χρήση τους ως καταφύγια μοναχών (ασκηταριά) σε παλιότερες εποχές.

Πολύ κοντά στην Υπάτη, στην περιοχή του Ξεριά, βρίσκεται και το βάραθρο της Ανεμότρυπας, γνωστό άντρο μαγείας με συνεχή χρήση μαγικών τελετών για τουλάχιστον 2.500 έτη.

Ανατολικά βρίσκεται το φαράγγι του ποταμού Ασωπού, που είναι το φυσικό όριο μεταξύ Οίτης και Καλλιδρόμου, η διάσχιση του οποίου, κάθε φθινόπωρο, αποτελεί αφορμή για πανελλήνια συνάντηση ορειβατών και φυσιολατρών. Η άγρια ομορφιά του είναι εντυπωσιακή, ιδιαίτερα για τους επιβάτες του σιδηροδρόμου και τους πεζοπόρους του "μονοπατιού των σιδηροδρομικών".

Στις δύο αυτές πλευρές του βουνού είναι εμφανείς οι «πληγές» από την αλόγιστη επιφανειακή εξόρυξη βωξίτη, που συνεχίζεται και σήμερα, αποτελώντας τη μεγαλύτερη απειλή για το βουνό.

Δυτικά, το όριο είναι ο αρχαίος ποταμός Ίναχος (σημερινή Βίστριζα), που χωρίζει την Οίτη από τα Βαρδούσια. Τα άφθονα νερά του κινούσαν παλιότερα πολλούς νερόμυλους και μαντάνια. Σήμερα συμβάλλουν στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από μια σειρά μικρών υδροηλεκτρικών εργοστασίων.

Στη νότια πλευρά, το τοπίο γίνεται πιο ήπιο και οι γραμμές πιο ομαλές. Ο Βοιωτικός Κηφισός, φυσικό όριο με τη Γκιώνα και ο Μόρνος, φυσικό όριο με τα Βαρδούσια, ορίζουν την περιοχή του βουνού με τα απέραντα ελατοδάση.

Το 1/2 περίπου της έκτασης του βουνού χαρακτηρίστηκε Εθνικός Δρυμός, από το 1966, με σκοπό τη διατήρηση της βιοποικιλότητάς του και τη διαφύλαξη των ιδιαίτερων γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών.

Η εικόνα του άγριου και απρόσιτου βουνού, που δημιουργείται κοιτάζοντας από χαμηλά, ιδιαίτερα από την ανατολική και βόρεια πλευρά, αντικαθίσταται από μια άλλη εικόνα εντελώς διαφορετική, όταν βρεθούμε στην καρδιά της Οίτης. Τα ιζηματογενή πετρώματα του φλύσχη διαμορφώνουν ένα ήπιο ανάγλυφο με εναλλασσόμενα λιβάδια, όπως αυτά της  Αμαλιόλακας, της Ζαμπαντόλακας και οροπέδια, όπως αυτό της Καταβόθρας. 

 Η μικρή αλπική λίμνη, που βρίσκεται στην καρδιά του δρυμού στο οροπέδιο Λιβαδιές, κοντά στο ορεινό καταφύγιο του Ε.Ο.Σ. στη θέση Τράπεζα, αποτελεί και το πιο χαρακτηριστικό σημείο του. Λίγο πιο ψηλά δεσπόζει η κορυφή Γρεβενό (2.117 μ.).

Στο οροπέδιο της Καταβόθρας, νοτιοδυτικά του Δρυμού, βρίσκεται, αφενός μεν το ομώνυμο σπηλαιοβάραθρο, το οποίο παλιότερα είχε δώσει το όνομά του στο βουνό, αφετέρου τα ερείπια της Πυράς, ενός σημαντικού ιερού της αρχαιότητας, αφιερωμένου στον Ηρακλή.

Στην περιοχή υπάρχει ένα πλήθος από παραδοσιακές βρύσες, όπως η Αμαλιόβρυση, η Περδικόβρυση και η βρύση του Καλόγερου (Χότζα) καθώς και πλούσιες πηγές, όπως ο Ρουφιάς, τα Βελούχια, η Ασπρόβρυση, η Κυδωνιά και πολλές άλλες.

Η πλούσια χλωρίδα, αποτέλεσμα τόσο της σύστασης των πετρωμάτων, όσο και των ιδιαίτερων κλιματικών συνθηκών, δίνει ιδιαίτερη αξία στον χαρακτήρα του βουνού, που θεωρείται ένα από τα αγαπημένα βουνά των φυσιολατρών, των πεζοπόρων, των ορειβατών και των ποδηλατών.

Η σημαντική πανίδα της Οίτης χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη ενός μικρού αριθμού αγριόγιδων, που δυστυχώς κυνηγιούνται ανηλεώς από λαθροθήρες και από μεγαλύτερους αριθμούς διαφόρων θηλαστικών και πλήθος πουλιών. 

Στα νοτιοανατολικά βρίσκεται το οροπέδιο Μακρυκάμπι από παλιά σταυροδρόμι των ορεινών διαδρομών και αξιόλογο καταφύγιο της άγριας ζωής.

Χαμηλότερα, σημαντικό στοιχείο για την περιοχή, αποτελεί το Μοναστήρι του Αγάθωνα, που κτίστηκε τον 14ο μ.χ. αιώνα  και εξελίχτηκε σε πόλο έλξης πολλών προσκυνητών, από την εμπνευσμένη και δημιουργική δράση του πατέρα Γερμανού, του γνωστού καπετάν-Ανυπόμονου της Αντίστασης.

Στον ευρύτερο χώρο της Μονής, το Δασαρχείο Λαμίας λειτουργεί το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Οίτης, όπου προβάλλονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Εθνικού Δρυμού και μια σημαντική έκθεση για τα ορνιθόμορφα πουλιά, με αφορμή τις δραστηριότητες του εκτροφείου πτερωτών θηραμάτων. Ακόμη σε περιφραγμένο χώρο της Μονής, εκτάσεως 1.200 στρεμμάτων περίπου, ζει σε «ημιελεύθερη» κατάσταση ένας σημαντικός αριθμός ελαφιών.