Αλαμάνα

Οι ελληνικές δυνάμεις (1500 άνδρες) χωρίστηκαν σε τρία μέρη: Το πρώτο, με 400 άντρες και επικεφαλής τον Δυοβουνιώτη κατέλαβε την περιοχή Γοργοποτάμου – Φραντζή, με επίκεντρο τις γέφυρες Φραντζή και Γοργοποτάμου, για να  προστατεύσουν το πέρασμα «Δέμα». Το δεύτερο, με 600 άντρες και επικεφαλής τον Πανουργιά κατέλαβε πιο ανατολικά τη θέση Χαλκωμάτα, που βρισκόταν πάνω στον δρόμο προς την κοιλάδα Κηφισού και τα Σάλωνα (Άμφισσα), ενώ ο Κομνάς Τράκας το πεδινό χωριό Μουσταφάμπεη (σημερινή Ηράκλεια). Το τρίτο μέρος, είχε αναπτυχθεί στην περιοχή της γέφυρας Αλαμάνας και την απέναντι από τη γέφυρα θέση «Πουριά», στους πρόποδες και τις πλαγιές του βουνού, με επικεφαλής τον Αθανάσιο Διάκο και δύναμη 500 ανδρών. Η δύναμη αυτή είχε αποστολή να ελέγχει τον δρόμο που οδηγούσε είτε προς Θερμοπύλες, είτε προς Καλλίδρομο, δηλαδή τον δρόμο των Σαλώνων.              

Στις 23 (ή κατ’ άλλους στις 22) Απριλίου οι οθωμανικές δυνάμεις (8000 πεζικό και 800 ιππείς) ξεκίνησαν με σκοπό να επιτεθούν στα δύο ακριανά μέτωπα ως εξής:

1. ο μεν Ομέρ Βρυώνης εναντίον του Δυοβουνιώτη,
2. ο δε Κιοσέ Μεχμέτ, από το Ζητούνι, εναντίον του Διάκου.

Με την έναρξη των επιθέσεων, ο Δυοβουνιώτης δεν κατάφερε να αμυνθεί αποτελεσματικά στον Γοργοπόταμο και γρήγορα αναγκάστηκε να υποχωρήσει πιο ψηλά στο Δέμα κι από εκεί στα Δυο Βουνά, όπου ο εχθρός δύσκολα θα τον κατεδίωκε.

Ο Πανουργιάς αμύνθηκε σθεναρά στη Χαλκωμάτα, αλλά δεν κατάφερε να σταματήσει τα εχθρικά στρατεύματα και υποχώρησε τραυματισμένος, ενώ ο γενναίος συμπολεμιστής του Ησαΐας, ο Δεσπότης των Σαλώνων, έπεσε ηρωικά.

Οι οθωμανικές δυνάμεις, ανενόχλητες πλέον από τα δυτικά, επιτέθηκαν στον Διάκο από τρία μέρη: ο Κιοσέ Μεχμέτ από τα βόρεια και ο Ομέρ Βρυώνης από τα δυτικά και τα νότια. Η μάχη υπήρξε άνιση. Οι ελληνικές δυνάμεις, σχεδόν κυκλωμένες, αγωνίσθηκαν γενναία, αλλά δεν κατάφεραν να σταματήσουν τις πολυαριθμότερες οθωμανικές. Πολλοί σκοτώθηκαν και άλλοι διέφυγαν. Η λύση της διαφυγής προτάθηκε και στον Διάκο, αλλά αυτός την απέρριψε και συνέχισε να πολεμάει γενναία, με τα λίγα παλληκάρια που του είχαν απομείνει, υποχωρώντας λίγο πιο ψηλά στο βουνό, στη θέση Μανδροστάματα της Μονής Δαμάστας [1], για να αμυνθεί καλύτερα. Εκεί, με αχρηστευμένα τα πυροβόλα όπλα τους και με σπασμένα σπαθιά, οι ήρωες αιχμαλωτίστηκαν. Το ίδιο συνέβη και με τους μαχητές της Γέφυρας της Αλαμάνας που είχαν επικεφαλής τα πρωτοπαλλήκαρα του Διάκου, Καλύβα και Μπακογιάννη.

[1] Εκείνη την εποχή το χωριό της Δαμάστας δεν βρισκόταν στη σημερινή του θέση στους πρόποδες του βουνού,  αλλά πάνω στο βουνό, λίγο πιο κάτω (δηλ. βορειότερα) από το μοναστήρι της Δαμάστας.