Τουρκοκρατία - Επανάσταση

Το 1393 ο Τούρκος Σουλτάνος Βογιαζίτ κατέλαβε τη Νέα Πάτρα κατά την εκστρατεία του εναντίον της Ελλάδας. Τότε η Νέα Πάτρα μετονομάστηκε σε «Πατρατζίκι», δηλαδή Μικρή Πάτρα. Οι Τούρκοι εκδιώχθηκαν προσωρινά το 1402 από τον δεσπότη της Πελοποννήσου Θεόδωρο, για να επιστρέψουν το 1414 επί Μωάμεθ του Α΄. Το 1416, μετά την ήττα των Τούρκων από τους Βενετούς στην Καλλίπολη, η Νέα Πάτρα επέστρεψε στα χέρια των Ελλήνων.

Επί του Μουράτ του Β΄, η Στερεά Ελλάδα πέρασε πάλι στα χέρια των Τούρκων, το 1423. Μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1453, το Πατρατζίκι (πρώην Νέα Πάτρα) υπήχθη διοικητικώς στο σαντζάκι (διοίκηση) της Ναυπάκτου. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το Πατρατζίκι πέρασε όλα τα δεινά, που υπέστη τότε ο Ελληνισμός, από την υπεξαίρεση των περιουσιακών στοιχείων των κατοίκων της περιοχής μέχρι και το παιδομάζωμα.

Οπως και σε άλλες κυρίως ορεινές περιοχές, δημιουργήθηκε αρματωλίκι στο Πατρατζίκι με αρκετούς διοικητές-αρματωλούς: τον Σπανό, τον Γιάννη Κοντογιάννη, τον Κωνσταντή Κοντογιάννη κ.α.

Ένας γνωστός αρματωλός ήταν ο Μήτσος Κοντογιάννης, ο οποίος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821. Είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και έλαβε μέρος σε πολλές μάχες στην Επανάσταση, ως οπλαρχηγός στην Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο:

Μάχες της Υπάτης (18 Απριλίου 1821 και 2 Απριλίου 1822),
Μάχη της Καλιακούδας (28 Αυγούστου 1823),
Μάχη της Άμπλιανης (14 Αυγούστου 1824),
Μάχες Νεόκαστρου και Κρεμμιδίου (7 Απριλίου 1825) κ.α.,

όπως και στη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου, απ΄ όπου κατόρθωσε να σωθεί και να καταφύγει στον Ζυγό.

Γνωστές μάχες, που έγιναν κατά την Επανάσταση του 1821 στην Υπάτη ήταν:

H μάχη στις 18 Απριλίου 1821, όπου κατά της Υπάτης και των Τούρκων επιτέθηκαν ο Μήτσος Κοντογιάννης και οι οπλαρχηγοί Δυοβουνιώτης, Διάκος και Μπακογιάννης. Οι Τούρκοι, που υπεράσπιζαν την πόλη, νικήθηκαν, έγιναν διαπραγματεύσεις για την παράδοσή της, αλλά τελικά η παράδοση της πόλης δεν πραγματοποιήθηκε, αφού κοντά στο Λειανοκλάδι στρατοπέδευσε ο Ομέρ Βρυώνης με μεγάλη δύναμη Τούρκων και οι Έλληνες αποχώρησαν.
H μάχη του Αετού, τον Μάιο του 1821, όπου κατά της Υπάτης θέλησαν να επιτεθούν οι οπλαρχηγοί Γκούρας, Σκαλτσοδήμος και Σαφάκας, προκειμένου να ανακόψουν την προέλαση των Τούρκων προς τη Λιβαδειά. Δέχθηκαν, όμως, πρώτοι επίθεση από τους Τούρκους, την οποία αντιμετώπισαν επιτυχώς οι Έλληνες οπλαρχηγοί. Μετά την απόκρουση των Τούρκων, οι Έλληνες δεν επιτέθηκαν, όμως, κατά της Υπάτης.
H μάχη της 2ας Απριλίου 1822, όπου κατόπιν σύσκεψης με τον Υψηλάντη κατά της Υπάτης, επιτέθηκαν οι οπλαρχηγοί Κοντογιάννης, Πανουργιάς, Σκαλτσάς και Σαφάκας. Κατάφεραν να κυριεύσουν την πόλη, αλλά όχι και το φρούριο, πάνω από την πόλη, στο οποίο υπήρχαν οχυρωμένοι 1.500 Τουρκαλβανοί. Επιτέθηκαν ξανά μετά από κάμποσες ημέρες εναντίον του φρουρίου με μεγαλύτερη δύναμη, έδιωξαν τους Τουρκαλβανούς από το φρούριο προς την πόλη, αλλά τελικά αποχώρησαν, καθώς έφτασαν ενισχύσεις των Τούρκων από τη Λαμία.

Γνωστές οικογένειες της περιοχής με πλούσια δραστηριότητα (στην πολιτική, πολιτιστική, και όχι μόνο, ζωή του τόπου) κατά την Τουρκοκρατία, αλλά και μετέπειτα, ήταν οι οικογένειες Αινιάνων και Μυλωνά.